Saçma Sapan Şeyler – Ulysses Sözlüğü Hakkında

Nevzat Erkmen 1996 yılında Ulysses’i çevirdiğinde gerek merak gerekse böyle bir kitabı okuyacak olmanın verdiği heyecanla kitabı aldım. Tabii kitabın kompleksliğinden ve çevirmenin ağır dilinden dolayı ilk bölümün ilerisine geçemeyen çoğunluğa dahil oldum ben de.

Yıllar geçti (Tam on yıl) ve ilk defa yayımlanan bir romanın sözlüğü çıkartıldı ( Daha sonra Yaşam Kullanma Kılavuzu için de bir kılavuz yayınlandı sanırım) Tabii ben de nihayet bu kitabı okuyabileceğim sevinciyle çıkar çıkmaz aldım bu sözlüğü. Ama ilk bölüme başladığımda yine yukarıda belirttiğim dil sorunundan dolayı kütüphanede tozlanmaya mahkum oldu bu ikili.

Yakın zamanda bir kez daha denedim şansımı, ama bu kez önce interneti dolaştım orijinal metne bakmak için. Telifi biten yayınların bulunduğu “Gutenberg Project”in yanı sıra kitabı açıklayan birkaç site bulunca mutlu oldum epey, üstelik metin bendeki çeviriden daha anlaşılır gibiydi. Bu arada 2 yeni çevirisi daha yapılmıştı kitabın ve ben de 4 koldan başladım okuyup/ incelemeye . Bu sözlük ama her aşamada yanı başımda ana kaynak olarak. Bu yüzden kitap hakkında bilinmesi gerekenleri soru- cevap tarzında yazmak istedim.

• Ulysses sözlüğü tam olarak ne?
• Sözlük Ulysses’de geçen yabancı cümle/kelimeler/göndermeler/terimler/Joyce’un yaptığı aksiyonlar vb.’yi bölüm/sayfa/satır bazında kaynakları ile birlikte açıklatan bir yardımcı yayın.
• Nasıl bir formatta yazılmış?
• Ulysses’e paralel olarak 18 bölümden oluşmakta. Her bölümün başında bölümün Odysseia ile olan bağlantısı ve Joyce’un bölümler için hazırladığı şemalarda geçen bilgiler verilmekte. Daha sonra bölümlerde geçen yukarıda belirttiğim hususlar sırayla verilmekte.
• Nevzat Erkmen’in çevirisini bu sözlük olmadan anlayamaz mıyız?
• Nevzat Erkmen ve Armağan Ekici çevirilerinde yabancı cümle ve kelimeler çevrilmemiş. Diğer çeviride dip notlara yer verilmiş ama o da Sözlüğün oldukça gerisinde kalıyor. Yani her üç çeviri için de faydalı bir yardımcı kitap bu. Ama Nevzat Erkmen’in çevirisi için ayrıca bir Osmanlıca sözlüğe de gerek duyabileceğiniz değerlendiriyorum.
• Sözlük kolay anlaşılıyor mu bari?
• Ne yazık ki kullanıcı dostu bir kaynak değil fazla. Nevzat Erkmen akademik disiplini elden bırakmamış burada da. Bölümlerin başındaki o açıklayıcı kısımlarda bile boğulabiliyor bazen insan. Özellikle bu yüzden şemaları ve Odysseia ile ilgili kısımları daha anlaşılır şekilde vermeye gayret ediyorum burada.
• Bu bir pazarlama taktiği mi? Sözlüktekiler kitaba dahil edilemez miydi?
• Göreceli. Kafka yayınlarından çıkan Fuat Sevimay çevirisi yukarıda belirttiğim gibi dip notlara yer vermiş. Ama bunların büyük bir kısmı farklı dillerin tercümesi ve sözlükteki binlerce şey bu çeviride de geçmiyor. Bahsedilen şey kitaba en az bir 300 sayfa eklenmesine sebep olabilir ve okuma ritmini bozabilirdi belki. Ama ilerleyen dönemde (Tıpkı İlahi Komedya- Rekin Teksoy çevirisinde olduğu gibi) bu içeriklerin de eklenmesiyle özel bir Ulysses basımı yapılabilir elbette.
• Peki Ulysses için bu kitabı almalı mıyız?
• Aslında kitabın içeriği internette bir çok sitede mevcut. Ama ne yazık ki şu anda Türkçe bu kadar kapsamlı bir kaynak yok. (Burada da metinde geçen çoğu ayrıntıyı ve içeriği es geçmek zorunda kalıyorum uzatmamak ve kafa karıştırmamak için fazla) Yani eğer İngilizceniz fazla iyi değilse ve kitabı tam olarak anlayabilmek istiyorsanız başka bir çareniz yok gibi şu an. Zaten İngilizceniz çok Ulysses’i orijinal metinden okumanız çok daha zevkli olacaktır bence.

Umarım sözlükle ilgili yeterli olmuştur yazdıklarım. Ulysses’i okumayı düşünen herkese şimdiden kolaylıklar.