Inferno-10 (Demek İlahi Komedya’yı da Okumaya Niyetlendin!)

Gözlerimi onun yüzüne çevirmiştim bile;
göğsünü kabartmış, başını kaldırmış duruyordu,
sanki Cehennem’i lanetliyordu.

Merhabalar, bir haftalık bir aradan sonra tekrar beraberiz. Geçen kantoda Dite’nin kapısından girdikten sonra gördüğümüz mezarlar arasındayız 6. Çemberi anlatan bu kanto boyunca. Tıpkı 6. Kantodaki gibi daha çok dünyevi/politik olaylarla ilgileneceğiz bu bölümde de.

Geçen bölümde Vergilius burasının sapkınların çemberi olduğunu söylemişti. Aslında Hıristiyanlıkta sapkın olarak değerlendirilen binlerce mezhep var. Ama – en azından bu kantoda- Dante döneminin popüler görüşü Epikürcülüğü kullanmış. Yunan filozof Epikür’ün görüşlerinden etkilenen bu insanlar, ölümden sonra ruhun bedenden ayrılacağına inanmıyorlar, bu dünyadan olabildiğince zevk almaya bakıyorlarmış.Dante’nin bu kantoda karşılaşacağı ruhlar da bu Epikürcülerden.

Aslında, fazla bir aksiyon içermemesine rağmen, önemli bir kanto olarak değerlendiriliyor bu. Nedense Dante’nin düşmanı olan Farinata degli Uberti ile konuşmasına oldukça değer veriyor yorumcular. Anlamaya çalışalım bakalım, başarabilecek miyiz?

Karakterler: Dante-Vergilius– Farinata degli Uberti – Cavalcante de’ Cavalcanti

Günah:  Sapkınlık (Epikürcülük)

Kısa Özet:   Ateşte mezarların arasından geçerken Dante, Vergilius’a bu çemberdeki bazı ruhlarla konuşmak istediğini söylüyor, Vergilius da bunun olacağını, Dante’nin kendisinden bir şeyler saklamasına da gerek olmadığını söylüyor. Dante- tabii- böyle bir şey olmadığını söylüyor Vergilius’a.

Bu arada Dante’nin aksanını duyan bir ruh mezarının içinde doğruluyor ve şairimizi korkutuyor. Vergilius onunla konuşabileceğini söylüyor Dante’ye. Mezardaki bu gölgenin Dante’nin düşmanı (Daha doğrusu düşman ailesinin eski lideri) Farinata olduğu anlaşılıyor. Klasik “Kimlerdensin?” sorusundan sonra ufak atışmalar başlıyor. Düşman olmasına rağmen yaptığı işlerden dolayı Farinata’ya saygı da duyuyor Dante.

Tam bu sırada mezardan bir gölge daha kalkıyor ve biz “Neler dönmüş Serhat”diye düşünürken Dante’yi tanıyan bu ruhun şairin en yakın arkadaşlarından Guido’nun babası Cavalcante de’ Cavalcanti olduğu anlaşılıyor. Adam Dante’ye “Neden sen, niye benim oğlum gelmiyor buraya ?” diye soruyor. Dante adama oğlunun Vergilius gibi antik yazarlardan hazzetmediğini söylüyor ama adam ın için bir kurt düşüyor “Doğru söyle, oğlum öldü mü?” diye zorluyor Dante’yi. Dante de kafası başka yerde cevaplamıyor gölgeyi ve tekrar tabutun içine yerleşiyor Cavalcante.

Bu sırada olaylarla ilgilenmeyen Farinata hala dışarıda. Dante’ye olayların değişeceğini ve kendisinin sürgüne gideceğini ima ediyor düşmanı. Dante’nin kafası karışmış ama, bu geleceği biliyorken arkadaşının babasının olaylardan haberi yok. Bunu soruyor Farinata’ya. Gururlu gölge de geleceği bulanık da olsa görebildiklerini ama şimdiyi bilmenin birisinden haber almadan imkansız olduğunu söylüyor. Dante’nin sorusu üzerine orada bulunan iki önemli insanın da ismini veriyor. Zamanında Floransa’lıları kıyımdan kurtaran bu soylu adamın nesline iyilikler dileyen Dante yanında yatan ruha da oğlunun ölmediğini iletmesini rica ederek sohbeti bitiriyor.

 Vergilius yanına gelen Dantenin kafasının biraz karıştığını görünce, ilerde (büyük ihtimalle Beatrice tarafından) kendi yaşam yolculuğunun da ona anlatılacağını söylüyor. Daha sonra “soldan” yollarına devam ediyorlar.

Kısa Analiz:

Sapkınlar genel olarak Dönemin Papalık inancına uygun hareket etmeyen tüm Hristiyanlar olarak görülüyor. Yani Papa’nın sapkın (Heretic) olarak ilan ettiği tüm mezhepleri kapsıyor burası. Ama şu anda Epikürcü İtalyanlardan başka kimseyi görmüyoruz. Neyse ki bir sonraki kantoda henüz ayrılmayacağız buralardan.

Öncelikle Epikürcülük üzerinden gidelim. Ruha inanmayan, ölünce vücutla birlikte her şeyin öldüğüne inanan bu sapkınları, Dante de öteki dünyada bile mezara koymuş. Yani diğer tüm ruhlardan daha ölü bir durumda kalacak bu Epikürcülerin mezarları kıyamet günü bedenleriyle birlikte kapanacakmış. Bir başka counter-passo.

Dante baştan da anlaşılacağı üzere burada tanıdık bir takım isimlerle karşılaşacağının farkında. Geçen çemberdeki Filippo Argenti gibi çok kötü düşünmüyor galiba Epikürcüler hakkında. En azından saygılı bir şekilde konuşuyor iki ruhla da. Bu materyalist ruhlar da diğer kantolardakiler gibi çektiği acılardan bahsetmek yerine farklı şeylerden konuşuyorlar.

Mezardan çıkan ilk ruh Dante doğmadan bir sene önce ölen Farinata degli Uberti. Kendisi İmparatorluk yanlısı Ghibellini’lerin lideri. Dante’nin sözlerinden cehennemden korkmayan asil bir insan olduğu anlaşılıyor. Konuşma esnasında geçmişte olan şeyleri iki karşıt grup mensubunun konuşmalarından öğreniyoruz.  Cavalcante’den sonraki kısa aradan sonra da Dante’nin geleceği hakkında konuşuyor Farinata. Mezardaki diğer ruhu önemsememesi , onun da karşıt gruptan olmasına ya da Floransa dışında başka bir şeyle ilgilenmemesine bağlayabiliriz galiba. Zaten Şair Dante’nin bu düşmanını onore etmesi biraz da bu Floransa sevgisinden kaynaklanıyor. (Burası için  “Ruhlar kendilerine o kadar kapılmışlar ki diğerlerini fark etmiyorlar bile” yorumları da var.)

Cavalcante’ye gelelim. Oğlu dolayısıyla önemli bizim için. Zaten oğlunu soruyor kendisi de. Aslında (ararlında yaş farkı olsa da Farinata ve Cavalcante iki düşman ailenin lideri olarak görünebilir. Hatta Farinata’nın ölümünün ardından Guido barışın sağlanması için kızı Beatrice ile (Farklı Beatrice:) evlendiriliyor. Yani bu da mezardaki iki kişiyi düşman dünür yapıyor bir anlamda.(Montegue ve Capulet’lerden biraz hallice)

Guido’nun Dante (Şair Dante) için anlamı ise biraz daha derin. Dönemin iki ünlü şairi, Guido Dante’nin aksine Epikürcü. Ama arkadaş ikisi de (Yeni Hayat’da ilk arkadaş olarak geçiyormuş Guido) . Hatırlarsınız Ghibellini ve Guelph’ler arasındaki savaştan sonra Guelph’ler de aralarında ikiye bölünüp (Ak ve Kara) savaşmışlardı. İşte 1300 yılında Dante kentin yöneticilerinden biriyken her iki grubun liderlerinden bir grup (dolayısıyla Guido) sürgüne gönderiliyor. Burada hastalanan Guido Floransa’ya geri çağrılsa da kısa bir süre sonra (Dante’nin kutsal yolculuğundan sonra) hayatını kaybediyor. Yani Şair Dante’nin bildiğini Hacı Dante bilmiyor. Buradaki Guido’nun üzerinden yapılan konuşma ve kafa karışıklığı biraz da buna (ve tabii ki Dante’nin vicdan azabına) bağlayabiliriz herhalde.

İki konuşmada da daha önce de gördüğümüze benzer kehanetlerle karşılaşıyoruz. Hatta bura bu kehanetlerin çalışma prensiplerini de öğreniyoruz:) Şimdiyi bilmeyen sadece geleceği gören bu insanların durumu, sadece şimdiyi yaşayan materyalistlere bir gönderme de olabilir, bir başka counter-passo.önerisi. Ama bu sade buradaki ruhlar için mi tam olarak bilemiyorum. Vergilius da bu kehanetlerin arkasının kesilmeyeceği bilgisini veriyor bize bölümün sonunda.

Bu kantonun sevgi üzerine olduğunu söyleyenle de var. İki ayrı sevgi var Epikürcü’lerin konuşmalarında, vatan sevgisi ve aile sevgisi. Dante’nin sevginin bu iki türünü de takdir ettiği açık. Ama bu sevgiyi aynı zamanda dünyadaki yaşama olan aşırı bağlılık olarak da değerlendirebiliriz. Bu yüzden de acı çekiyor bu iki Floransalı belki de.

Notlar:

10- O dedi ki: “Kapanacak hepsi,
yeryüzünde bıraktıkları cesetleriyle
birlikte Arasat’tan buraya döndüklerinde.

Arasat: Kudüs ‘le Zeytin Dağı arasında bulunan bir vadi, kıyamet günü bütün ölülerin dirilerek toplanacağına inanılır (İncil Yoel 3:1) Kıyamette ruh ve bedenin birleşeceğini daha önce de görmüştük.

13-Epikuros’la onun yolunu izleyenlerin,

Epikuros – Epikürcülüğün kurucusu Yunan filozof , ruhun ölümsüz olmadığını, bedenle birlikte öldüğünü savunur. Dante de Floransa da bolca bulunan Epikürcüleri burada bulacağını tahmin ettiğinden insanları görecek miyiz diye sordu biraz önce. Muhtemelen o gizlediği şey de bu merakı.(Celal Şengör’ü görecek miyiz burada demek gibi bir şey herhalde:)

19-Dedim ki: “Sevgili rehberim, yüreğimi

gizliyor değilim, az konuşmamın nedeni,
çok konuşmamı istemeyen sensin.”

Tırsıtmış Dante’yi, korkuyo çocuk laf yiyecek diye:)

25-Konuşmandan belli ki,
belki de haksızlık ettiğim

o soylu toprağın çocuğusun sen de.”

Aksandan tanıyor Farinata memleketlisini- Bir de şu var:

İncil Matta 26:73- Orada duranlar az sonra Petrus’a yaklaşıp, “Gerçekten sen de onlardansın. Konuşman seni ele veriyor” dediler.

Floransan’nın kurtarıcısı Farinata delgi Uberti hakkında yukarıda epeyce bilgi vermiştim. Detayları öğrenmek isteyenler linkten inceleyebilirler. Floransa’ya karşı savaştığı için haksızlık ettim diyor.

31- O dedi ki: “Ne yapıyorsun? Dönsene!

Bak, Farinata yerinden doğruldu:
belinden başına dek göreceksin onu.”

Burada korkan Dante’yi yine Vergilius cesaretlendiriyor. Burada İsa’nın dirilişine inanmayan Farinata’nın kalkışını bir tür counter-passo olarak görenler de var.(Imago pietais, Şu yandaki tablodaki gibi)

41-bana baktı bir süre, sonra küçümser gibi
sordu: “Kimlerdensin sen?”

Aile çok önemli bu gururlu adam için

46-bunun üzerine kaşlarını kaldırdı

Tabii Nante’nin ailesi Guelph’lerden , daha önemlisi soylular arasında da aşağılarda. Bir parça hayal kırıklığı oluyor bu Farinata için.

48- iki kez sürmek zorunda kaldım onları.”

Atışma başlıyor, Farinata 1248 ve 1260’da iki kere Dante’nin ailesini Floransa’dan sürmüş.

49- “Kovulsalar da, dört bir yandan geri döndüler”

dedim, “hem ilk sürgünden, hem de İkincisinden;
ama sizinkiler aynı sanatı öğrenemediler.”

Hoca pardon Dante durur mu bastırıyor hemen cevabı. Bizim sürülenler geri döndü ama dizinkiler hala sürgünde (Farinata’nın ölümünden sonra 1268’de savaşı kaybeden Ghibellin’ler şehirden sürülmüş ve bir daha geri dönememiş)

52- Tam bu sırada mezarın ağzından bir gölge uzandı,

Cavalcante de’ Cavalcanti  ve oğlu Guido hakkında da yukarıda detaylı bilgi verdim.

58- konuştu gözyaşları içinde: “Bu karanlık yere

akıllı olduğun için geldinse,
oğlum nerede? Niçin gelmedi seninle?”

Dante’yi tanıyıp , oğlunun ondan daha iyi, en azından onun kadar özel biri olduğunu düşünen bir babanın sorusu. Tabii Dante’nin büyüklüğüne de bir gönderme var ufak da olsa.

58- konuştu gözyaşları içinde: “Bu karanlık yere

Karanlık zindan( cieco carcere) Bir de Aeneis’te böyle bir yer var.

Aeneis VI-734 : O zaman korku, istek acı duyar, neşelenir ve karanlık yerlere, göz gözü görmez zindanlara kapandıklanndan ayırt edemezler açık havaları.

60-oğlum nerede? Niçin gelmedi seninle?”

Bu soru Andromak’tan İncil’deki Yaratılış bölümüne kadar (RAB Kayin’e, “Kardeşin Habil nerede?” diye sordu.)  birçok şeyi çağrıştırıyor yorumculara

63-belki de oğlunuz Guido saygısızlık etmişti ona.”

Oğlak çevirisinde Saygısızlık edilen (küçümsenen) Vergilius gibi görünse de bu konuda da büyük bir tartışma var aslında. Seçenekler Vergilius, Beatrice ve küçük de olsa Tanrı. Herkesin kendine göre ispatları var, siz herhangi birini seçebilirsiniz.

67- Yerinden doğrulup haykırdı: “Ne diyorsun öyle?

‘Etmişti’ ne demek, hayatta değil mi, söyle?

Ilık gün ışığı vurmuyor mu artık gözlerine?”

Geçmiş zamandan kıllanan baba iyice çöküyor. Dante neden geçmiş zaman kullandı- Guido’nun 4ay sonra öleceği için mi, yoksa söylediği gibi kehanetlerle ilgisi kuşkusu yüzünden mi, yoksa bambaşka bir sebebi mi var? Bilmiyorum, yorumlar var ama farklı farklı tahmin edeceğiniz gibi.

73- Ama isteği üzerine durmuş olduğum öteki

soylu ruhun yüzünde bir değişiklik olmadı,
boynu sallanmadı, gövdesi kıpırdamadı;

bıraktığı yerden konuşmaya başladı:

Adamın her yerinden karizma akıyor, istifini bozmamış diğer konuşma boyunca, Stoacıların hayran oldukları “taştan adam” modeliymiş sanki. Gerçi en son Dante laf sokmuştu kendisine, onu düşünüyor da olabilir:)

77-“Aynı sanatı öğrenememiş olmaları,
yattığım bu yerden çok acı veriyor bana” dedi.

Kaldığı yerden devam ediyor konuşmasına. Üzgün ailesi, soyu için, sürgünde oldukları için.

79 “Buralara egemen olan kadının yüzüne

elli kez aydınlık vurmadan önce, sen de
bu sanatın ne zor olduğunu öğreneceksin.

Evet, hacı Dante’nin bilmediği başka bir kehanet.Cehennemin kraliçesi Prosperina/Persephone  ayla da özdeştiriliyor, yani 50 kere dolunay olunca- kısaca 50 ay sonra- sen de gideceksin onlar gibi sürgüne demeye getiriyor Farinata.  1304’de sürgüne gidiyor Dante, kabaca gezisinden 50 ay sonra.  

83-ama söyle bana: o insanlar yaptıkları her yasada
niçin acımasız davranıyorlar benim adamlarıma?”

Yanıt verdim: “Tapınağımızda

bu ilahilerin söylenmesine, Arbia’yı
kızıla boyayan kıyımla korku yol açtı.

Sürgüne gönderildiklerinden beri Ghibellin’ler hakkında her türlü iddia, iftira,vb.şey çıkarılmış .Bu biraz da galip olduklarında yaptıklarıyla ilgili. 750 yıl boyunca fazla bir şey değişmemiş yani. İktidara gelen diğerlerini itibarsızlaştırmak için her şeyi yapıyor. .

89-“Savaşta yalnız ben yoktum” dedi,

“gereksiz yere de savaşmadım kimseyle.

Ama herkes Floransa’yı
yerle bir etmek istediğinde,
alnım açık, tek başıma ben savundum orayı.”

Ghibellin’lerle ilgili Dante’nin düşüncesi biraz farklı. Aslında onlar eski kötüler. Çünkü o devir geçmiş ve Aklar ve karaların dönemi başlamış Floransa’da. Farinata da her ne kadar bir zamanlar Floransa’yı kana boğan karşı tarafta olsa da onurlu bir adam ve yaptığı iyilikler de var. Yani tam karar verememiş burada aslında Dante nasıl tanımlayacağını bu soylu savaşçıyı.

100-“Gözleri bozuk olanlar gibi görüyoruz”
dedi, “uzakta olan nesneleri seçebiliyoruz;
yüce Tanrı’nın bize verdiği ışık böyle.

Olaylar yaklaşıp da yanımıza gelince,
siz insanların halini bilmez oluruz
birisi bize bilgi vermedikçe.

Dante kafasını karıştıran soruyu soruyor ve cevabını alıyor. Bu yanıt 6. Kantodaki Ciacco dell’Anguillara’nın bildiği gerçeklerle de fazla çelişmiyor, yani birileri haber getirmiş olabilir ona. Aslında ortaçağda bu ruhların gelecekten haber getirmeleri üzerine epey bir tartışma varmış. Aquinas bile çalışmış bu konuyla ilgili.

119-“binden çok kişi var, ikinci Federico benimle,
Kardinal benimle; ötekileri söyleyemem” dedi.

II. Friedrich– Dönemin Kutsal Roma İmparatoru- Papalıkla savaşı yüzünden boca aforoz edilmiş. Gerçi 6.haçlı seferinin başında da o varmış.

Kardinal Ottaviano degli Ubaldini – Papalığı değil de Kralı yani Ghibellin’leri destekleyen bir kardinal

131-saçtığı tatlı ışığın önüne geldiğinde
kendi yaşam yolculuğunu öğreneceksin.”

Beatrice tabii ki.

133-Sonra adımlarını sola yöneltti:
pis kokuları buraya dek ulaşan
bir vadiye açılan daracık bir yoldan,

Geçen bölümden sonra yine sola dönüyoruz. Kötü kokular var demek ki sonraki çemberler çok daha kötü:)

Evet İlahi Komedyanın yüzde 10’unu bitirebildik Şu ana kadar yaklaşık 1350 dize yazdı Dante. Binlerce insan da kitaplar yazdı bu dizelerin üstüne. Benimki bir nevi eğlenceli okuma, umarım takip edebiliyorsunuzdur. Önümüzdeki kantoda biraz cehennemi ve alt çemberleri tanıyalım etkinliği olacak. Resim defterlerinizi getirmeyi unutmayın. O zamana kadar iyi okumalar.